مریم احمدی شیروان:مهندس سعید مهذب ترابی، رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران و مدیر عامل سابق سازمان بهره‌وری انرژی ایران درباره این مفهوم حرف‌های زیادی دارد. به بهانه روز بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف با وی گفت‌وگو کرده‌ایم.

 به نرخ رشد تعیین شده بهره‌وری نرسیدیم

رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران با بیان اینکه یکی از نتایج و اهداف ملموس و قابل انتظار در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، حصول به رشد اقتصادی مستمر است به خبرنگار ما می‌گوید: رشد اقتصادی ابزار اصلی و شرط لازم برای ایجاد اشتغال‌های مولد، کاهش فقر و بیکاری، توزیع عادلانه درآمد و بخصوص توسعه پایدار است. از آنجا که در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، ایران کشوری توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه است، رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز از جمله جایگاه برتر در منطقه، مقابله با فقر و ایجاد اشتغال برای مردم، مستلزم این است که نرخ رشد بالای اقتصادی محقق شود.

مهذب ترابی به نرخ رشد هشت درصدی اقتصاد در برنامه چهارم توسعه اشاره کرده می‌افزاید: پیش بینی شده است که از این مقدار، ۵/۵‌درصد برای انباشت سرمایه و نیروی کار و ۵/۲‌درصد، از طریق بهره‌وری تحقق پیدا کند. به عبارتی دیگر، بهره‌وری کل عوامل که در برنامه سوم به طور متوسط سالانه ۸/۰ درصد رشد پیدا کرد، در برنامه چهارم به طور متوسط هر سال باید ۵/۲‌درصد رشد پیدا می‌کرد، یعنی در مجموع ۳/۳۱‌درصد از کل رشد اقتصادی کشور باید از طریق بهره‌وری حاصل می‌شد. وی در ادامه می‌گوید: البته هنوز آمار دقیقی از نرخ رشد اقتصادی و نرخ رشد بهره‌وری واقعی در برنامه چهارم در دسترس نیست، ولی اطلاعات پایش نشده حاکی از حصول نیافتن اهداف برنامه است.

 نقش بهره‌وری در رشد اقتصادی

رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران با تأکید بر اهمیت جایگاه «فرهنگ بهره‌وری» می‌گوید: تحقق نیافتن رشد بهره‌وری به میزان پیش‌بینی شده در برنامه چهارم توسعه باعث شده که تکالیف سنگین‌تر و حساس‌تری در برنامه پنجم توسعه برای رشد اقتصادی و رشد بهره‌وری در نظر گرفته شود. به طوری که طبق پیش‌بینی‌های برنامه پنجم توسعه باید رشد سالانه اقتصاد ملی برابر هشت درصد (به قیمت‌های ثابت) رشد بهره‌وری نیروی کار برابر ۹/۳ درصد، رشد بهره‌وری سرمایه برابر یک درصد و رشد شاخص مهم بهره‌وری کل عوامل تولید (TFP) سالانه برابر ۴/۲ درصد باشد، که بر اساس نظر رئیس سازمان بهره‌وری، اهداف فوق محقق نشده است. بنابراین از آنجا که قرار شده کشور در برنامه ششم توسعه به رشد هشت درصد دست پیدا کند، مقرر شده است که ۸/۲ درصد آن از طریق بهره‌وری حاصل شود.

مهذب ترابی بهره‌وری را به معنای قدرت تولید، بارور و مولد بودن می‌داند. او توضیح می‌دهد: بهره‌وری استفاده بهینه از منابع تولیدی (نیروی کار، سرمایه، تجهیزات و تسهیلات، انرژی، مواد) و مدیریت علمی، کاهش هزینه‌های تولید، از بین بردن ضایعات و گسترش بازارها در جهت بهبود سطح کیفیت زندگی و توسعه اقتصادی است. او به نقاط مشترک در تمام تعاریف موجود اشاره می‌کند و می‌گوید: این نکات عبارتند از فرایند بودن بهره‌وری، نقش بارز فرهنگ و باورها، علمی بودن بهره‌وری، منطقی بودن فرایندها، هدفدار بودن بهره‌وری که همان توسعه پایدار و افزایش سطح رفاه جامعه است و نیز ایجاد ارزش افزوده برای جامعه و مردم.

 وابستگی توسعه کشور به توسعه بهره‌وری

رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران با اشاره به عوامل اساسی تحقق بهره‌وری در کشور می‌گوید: سه نکته راهبردی هر تفکر و برنامه‌ریزی برای ارتقای بهره‌وری، عبارتند از راهبردی بودن بهره‌وری و لزوم توجه همه جانبه به آن در برنامه‌های توسعه، فرابخش بودن بهره‌وری و لزوم سنجش مستمر بهره‌وری برای آسیب‌شناسی و کنترل آن.

وی در ادامه اضافه می‌کند: به عقیده صاحب‌نظران، برنامه توسعه کشور را باید برنامه توسعه بهره‌وری تلقی کرد؛ زیرا باید احکام و مواد برنامه‌های توسعه، تغییرات و بهبودهایی را تدوین و پیگیری کنند که منجر به افزایش و ارتقای بهره‌وری شود. از منظر مبانی قانونی احکام و سیاست‌هایی در رابطه با ارتقای بهره‌وری در اسناد برنامه‌ای کشور تبیین شده است. در سند چشم انداز ۲۰ ساله، دست‌یابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه‌متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی هدفگذاری شده است و همچنین در سیاست‌های کلی نظام مدل‌های انگیزشی برای رشد بهر‌ه‌وری عوامل تولید (انرژی، سرمایه، نیروی کار،آب و...) در نظر گرفته شده است. ضمن آنکه سیر تاریخی مدیریت راهبردی بهره‌وری در برنامه‌های توسعه کشور نشان می‌دهد که در تبصره ۳۵ قانون برنامه دوم توسعه، دستگاه‌های اجرایی مخیر شدند تا یک درصد از اعتبارات جاری خود را برای فعالیت‌های ارتقای بهره‌وری هزینه کنند.

بهره‌وری موضوعی ملی است

به عقیده صاحب‌نظران، برنامه توسعه کشور را باید برنامه توسعه بهره‌وری تلقی کرد؛ زیرا باید احکام و مواد برنامه‌های توسعه، تغییرات و بهبودهایی را تدوین و پیگیری کنند که منجر به افزایش و ارتقای بهره‌وری شود مهذب ترابی می‌گوید: از آنجا که بهره‌وری موضوعی فرابخشی و فراگیر است، باید همه جامعه به آن تعهد داشته باشند. ضمن آنکه تجربه کشورهای توسعه یافته نیز نشان می‌دهد که آن‌ها به بهره‌وری به عنوان یک موضوع ملی می‌پردازند و همه آحاد جامعه، درگیر آن می‌شوند. در این کشورها، برای توسعه و افزایش بهره‌وری یک مدیریت عمومی استقرار یافته است. بنابراین در کشور ما نیز باید بهره‌وری به عنوان موضوعی چند بعدی و با توجه به معیارهای امروز جهانی و فراتر از چارچوب محدود دستورعمل‌های اداری و دولتی دیده شود. معیارهای جهانی امروزِ بهره‌وری که متفاوت با معیارهای چند دهه اخیر است، به طور عمده به بهبود سیاستگذاری در حوزه ارتقا و توسعه فرهنگ بهره‌وری، توسعه فرایند تحقیق و پژوهش در چارچوب مسایل بهره‌وری در سازمان‌ها، افزایش درجه باز بودن اقتصاد به سوی تجارت خارجی و میزان درجه رقابت‌پذیری اقتصاد در بازارهای جهانی توجه دارند. بنابراین ‌باید در برنامه‌ها و راهبردهای اجرایی برنامه توسعه ششم کشور، افزایش بهره‌وری در قالب یک مدیریت عمومی و با توجه به معیارهای جهانی، باورها و ارزش‌های حاکم بر جامعه به نحوی طراحی، تبیین، مدیریت، ساماندهی و بومی سازی شود که همه جامعه به آن تعهد داشته و عمل نمایند.

خانواده و بهره‌وری

مدیر عامل سابق سازمان بهره‌وری انرژی ایران راه تحقق اهداف برنامه و سهم ۳۰ درصدی بهره‌وری در رشد اقتصادی کشور را عزم ملی با تکیه و اعتماد به باورها و ارزش‌های جامعه اسلامی و شناخت واقعی از فرصت‌ها و تهدید‌ها می داند و می‌گوید: مصرف درست و به اندازه، پشتوانه بزرگی برای اقتصاد هر کشور به شمار می‌آید. ضمن آنکه یکی از معضل‌های بخش مصرف کشور، عادت نکردن مردم به تهیه به اندازه نیازهای زندگی است. آن‌ها ترجیح می‌دهند نیازمندی‌های خود، بویژه نیازهای خوراکی را به صورت فله‌ای تهیه کنند. شاید این مسئله از عرضه مواد به شکل فله‌ای سرچشمه گیرد. نتیجه این نوع عرضه، افزایش میزان ضایعات مواد غذایی خواهد بود. خریدهای انبوه و فله‌ای مواد غذایی، موجب راکد ماندن سرمایه خانواده و اشغال فضای خانه می‌شود. افزون بر آن این مواد به مرور زمان، کیفیت اولیه خود را از دست داده حتی گاهی فاسد و موجب تولید زباله می‌شود که نیازمند هزینه اضافی در جمع آوری است.

رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران در پایان با اشاره به نقش مهم خانواده در تربیت فرزندان می‌گوید: به یقین، اگر همه افراد خانواده با مفهوم بهره‌وری و شیوه زندگی بهتر و متعالی‌تر آشنا شوند، در آن مسیر گام بر می‌دارند و در بهبود فعالیت‌های فردی و اجتماعی نقش خواهند داشت. برای بهبود بهره‌وری در خانواده، بیش از هر چیز باید پدر و مادر با اصول بهره‌وری آشنا شوند و سپس با استفاده از داشته‌های خود، به تربیت فرزندان بپردازند. بی‌شک، فرزندانی که این گونه تربیت شوند، به بهره‌وری در جامعه کمک خواهند کرد.